تازه سرليکونه
د (اسلام او ساينس) نورې ليکنې
تازه سرليکونه
بېلابېلې ليکنې
د فلک علم او اسلامي پیر او اختراعات
  تعلیم الاسلام راډیو
  February 3, 2018
  0

لیکنه : مفتي احسان الله / تعلیم الاسلام ویب پاڼه


د فلک علم او اسلامي پېر ! 
مسلمان علماو او محقیقنو پوره پنځه پېړۍ ( ۵۰۰ کاله) د علم او پوهي مشعل تر بل هر چا روښان او ځلاند ساتلی و ، هغوی د فلک د علم په برخه کې نه هېریدونکي کارنامې تر سره کړې ، ورسره د وخت حکمرانانو هم په شرقي نړۍ ، مغربي اندلس او دا شان د سلاجقه و ځیني امراو هم  دې علم ته یو داسي کار وکړ ، چې تر اوسه د تاریخ په حافظه کي ثبت او یاد پاتي دی .


د فلک علم هم لکه د نورو علومو په شان تر اسلام وړاندي هم په مختلفو ټولنو کې شتون درلود ، خو مسلمانانو بیا ډیری کتابونه له نورو ژبو عربي ته وژباړل ، له دې سره د فلک د علم د زده کړي زمینه لا زیاته برابره سوه ، د دغو کتابو په لړ کې ړومبۍ د السندهند په نامه کتاب و ، چې په (۷۷۷م) کې محمد الفزاري او یعقوب بن طارق ترجمه کړ ، له دې ما سوا نور کتابونه هم عربي ته وژباړل سول .


د ستور پیږندني په برخه کې ډیری وسایلو او آلاتو ته اړتیا وي ، خو رصدګاوي بیا ځانګړی اهمیت لري ، مسلمان علماو د تاریخ په اوږدو کې ، په ډیر اهتمام سره ، ډیري لويې او د کار وړ رصدګاوي جوړي کړې ، په تیره بیا له اتمي بیا تر پنځلسمي ( ۸- ۱۵ ) پیړۍ پوري يې ډیری داسي کارنامي په شرق اوسط ، منځنۍ آسیا ، اندلس ، شمالي افریقا کې ، او ځیني يې په شرق اقصی او هند کې هم تر سره کړې ، چې په لويو اسلامي امپراتوریو کې لکه : بغداد ، قاهره ، قرطبه ، طلطله ، سمرقند ، رقه او مراغه کې تر اوسه لا د هغوی اثار ژوندي پاتي دي . 


په اسلامي تاریخ کي د فلک د علم وتلي او مشهور پوهان دومره زیات دي ، چې شمیر او پیژندنه يې ځانګړي کتاب ته ضرورت لري ، خو یو څو مشهوري څیرې لکه: 

 

  • خلیل بن احمد فراهیدي
  • ابن درید
  • یعقوب بن اسحاق کندي
  • ابن سینا
  • بیروني 
  • خوارزمي


او داسي نورو... یادونه هم مناسبه ده.

 


 

پر علم فلک د عباسي دور اغیز
د مسیحي ثقافت له امله پر غربي او اورپايې نړۍ د بطلیموس غلطه او فاسده نظریه تر ۱۰۰۰کاله زیاته تپل شوې وه ، ځکه کلیسا د بطلیموس خلاف خبره له دین سره په ټکر کې بلله .


خو کله چې اسلامي عباسي دور راغلی ، نو ټوله نړۍ ته يې له دغه فاسدي نظريې نجات ورکړ او انسان يې دې ته وهڅاو چې له خپل خدای ورکړي استعداد نه کار واخلي . والحمد لله علی ذلک


د عباسي خلافت په پېر کې د فلک د علم یو داسي اساس او بنیاد کېښودل سو ، چې د عصري ټکنالوجۍ  د ټولو پرمختګونو ، تجربو او لاسته راوړنو اصل او بنسټ بلل کیږي ، دا هم مسلمان فلک پوهان  ول ، چې د فلک د علم تصوراتي اوخیالي نړۍ يي په عملي او تطبیقي میدان بدله کړه . 

 

د مسلمانانو اختراعات


مشهور تاریخ پوه فؤاد سزکین وايي چې : د مسلم علماو د فلک د علم په تخلیقي او ابداعي (Creative) پړاو کې ، لاندي بریالیتوبونه یادولای سو :


دوئ پر دې وتوانیدل چې د فلک د علم پچلې او مشکلي مسئلې د ریاضي د علم په واسطه حل کړي ، چې آن تر اغریق يې هم ډیر باریک ریاضي وکارول .


هغوئ په رصدګاو کې له داسي آلاتو کار واخیست ، چې په څو چنده د اغریق تر هغو ډیر کامیابه او دقیق ول .
مسلمان علماو د ستورو د ځایځاګي او د دوی د حرکاتو د معلومیولو په برخه کې ، داسي رصدګاوي وکارولې ، چې د اغریق تر هغو غوره ، بریالۍ او د ښې نتېجې لورنکې وې ، ځیني خو يې لا د اغریق په زمانه کې چا پیږندلي هم نه .
د فلک د علماو لپاره منصور عباسي ، د خپل خلافت په وخت کې یوه لویه مدرسه جوړه کړه ، خپله منصور هم مشهور فلکي عالم و ، د هارون الرشید او دهغه د زوی مامون په دور کې دې مدرسې نوره هم ترقي وکړه ، په دې مدرسه کې د مخکنیو فلک پوهانو نظریات وڅیړل سول ، د بطلیموس د ډیري غلطیو ، او د یونانینو د زیاتو جدولونو اصلاح تر سره سوه ، تر دې پوري ، چې د فلک د علم په برخه کې په دغه مدرسه کې ، ډیر اختراعات او اکتشافات علماو وکړل .


د نړۍ په سطحه د تاریخ په شلو وتلیو فلک پوهانو کې ، د دغې مدرسې د مشهور عالم الشیخ البناني رحمه الله نوم هم ثبت دی .


د نهمي پیړۍ د پیل نه (۸۲۵- ۱۰۲۵) بیا تر یولسمي پیړۍ پوري ، دې زمانې ته د تحقیق ، تدقیق او څیړني زرین دور ویل کیږي ، په دغه زمانه د بطلیموس تر فلکي نظام په څو واره چاڼ سوی نظام منځ ته راغلی ، په ځانګړي ډول بیا د عباسي دور خلیفه ، مامون د فلک د علم لپاره ډیر خدمت وکړ ، په دغه وخت کې بغداد او دمشق د فلک د علم په پلازمینه سره وپیږندل سول ، نه یوازي دا چې مامون یواځي د فلک علم ته وده ورکړه ، بلکي د دې علم د علماو يې هم  ډیر قدر کاوه او هغوی ته يې ځانګړی اهمیت ورکاو ، د ده په خلافت کې دوې لويې رصدګاوي جوړي سوې : یوه په بغداد کې د الشماسیه ، او بله په دمشق کې د رصدګاه جبل قاسیون په نامه یادیږي .


مشهور عالم محمد بن الحسن بن الحسن بن الهیثم ابو علی البصري (۳۵۴هـ ۹۶۵م – ۴۳۰هـ ۱۰۴۰م) له دې نه علاوه چي تر ټولو اول د کامرې Camera (عکس اخیستونکې کامره) مخترع دی ، اولنی شخصیت هم دی چي نړۍ ته يي د دوربین (Telescope) نظریه وړاندي کړله ، د دې نظریې برکت و ، چې په راتلونکي وخت کې علماو په فضا کي د ستورو د ځای ځایګي او د هغوی حرکات په ډیر دقت سره وڅارل .


له ده وروسته تقي الدین محمد بن معروف الشامي له (۱۵۷۴م) نه مخکي دوربین جوړ کړ ، په اسطنبول کي د تقي الدین په نامه رصدګاه کې له (۱۵۷۷م) نه بیا تر (۱۵۸۰م) پوري وکارول سو .


په شپاړسمه پیړۍ کي دهولند اوسيدونکي لبرشى  Lippershey هم یو دوربین جوړ کړ ، له ده یو څو میاشتي وروسته د ګالیلیو په نامه مشهور فلک پوه په (۱۶۰۹م) کې تر هر چا وړاندی په دې وتوانید، چې د سپوږمۍ غرونه د دوربین په واسطه وګوري او مطالعه يې کړي .

 

تبصره
يو نوم خامخا وليکئ.دغه نوم تر ٤٠ تورو زيات دى.
برېښناليک خامخا وليکئ.دغه برېښناليک تر ٤٠ تورو زيات دى.دغه برېښناليک باوري نه دى!.
متن خامخا وليکئ.متن تر وروستي بريده رسېدلى دئ.

  که نه لوستل کېږي دلته کليک وکړئ.  

سرته