تازه سرليکونه
د (معاملات) نورې ليکنې
تازه سرليکونه
بېلابېلې ليکنې
بار او سپرلۍ
 
  March 18, 2017
  0

 

ليکنه: مولوي محمدعمر خطابي حفظه الله 

 
بار او سپرلۍ

د بار او سپرلۍ د پاره د حيوانانو او موټرانو کرايه کول هم جواز لري ، که د اجارې په تړون کي د موټر چلونکى او پر حيوان باندي د سپرلۍ کونکى په مشخص ډول و نه ټاکل سي نو مُسْتَأْجِر کولاى سي چي موټر پخپله وچلوي يا يې په بل چا وچلوي ، همدا رنګه پر حيوان خپله هم سپرېدلاى سي او بل چا ته يې هم د سپرلۍ د پاره ورکولاى سي.

که موټر او حيوان پدې شرط په کرايه ورکړي چي موټر به پلانکى چلوي يا د حيوان سپرلۍ به پلانکى کوي دلته مُسْتَأْجِر حق نه لري چي د ټاکل سوي نفر څخه پرته و بل چا ته يې د چلاو او سپرلۍ د پاره ورکړي ، ځکه چي د ټولو خلکو د موټر چلاو او د حيوان سپرلۍ يو ډول نه دي ځيني ماهر او احتياط کاره وي او ځيني بيا بې تجربې يا بې باکه وي.
 
په داسي اجاره کي که د ټاکل سوي نفر څخه ماسيوا بل نفر د موټر او حيوان چلاو او سپرلۍ وکړي نو مُسْتَأْجِر يي ضامن ګرځي يعني د ټکر او بل هر ډول خرابۍ تاوان پر مُسْتَأْجِر راځي.
 
همدا ډول هر هغه شى چي د يوه او بل نفر په استعمال کي تفاوت ولري يعني د يوه په لاس کي تاواني او خرابيږي او د بل په لاس کي بيا نه زيانمن کيږي د هغه څخه هم که د تاکل سوي نفر څخه پرته بل کس کار اخلي نو تاوان يې پر مُسْتَأْجِر راځي.

مُسْتَأْجِر کولاى سي چي جايداد او بل هر هغه شى چي د يوه او بل نفر په استعمال کي فرق نه لري د ټاکل سوي نفر څخه پرته بل چا ته د استفادې د پاره ورکړي.
 
مثال : زيد و بکر ته کور پدې شرط په کرايه ورکړ چي خپله به بکر پکښي اوسيږي ، دلته بکر کولاى سي چي خالد يا بل کس پکښي هستوګن کړي ، که خالد په عادي ډول پکښي اوسېدى او کور ونړېدى پر بکر يې تاوان نه راځي ، ځکه چي په کور کي د يوه او بل هستوګنه بې تفاوته ده.

د تړون مخالفت:
که څوک حيوان يا موټر د بار وړولو د پاره کرايه کړي او د بار مقدار او نوع هم وټاکي نو مُسْتَأْجِر نسي کولاى چي د ټاکلي مقدار څخه زيات بار پر بار کړي يا بل داسي شى پر بار کړي چي د هغه وړل تر ټاکل سوي شي تر وړلو حيوان او موټر ته زيانمن وي.

مثلاً : موټر د شلو خروارو غنمو د پاره په کرايه ورکړي نو مُسْتَأْجِر نسي کولاى چي په هغه کي تر شل خرواره زيات بار يوسي يا په هغه کي ډبري  يا بل زيان رسونکى شى بار کړي ، ځکه چي د ډبرو وړل تر غنمو موټر ته زيانمن دي ، البته د غنمو پر ځاى که شل خرواره ورجي يا بوره پکښي بار کړي نو هغه پروا نه لري ، ځکه چي د غنمو ، وريجو او بورې بار يو د بل څخه په وړلو کي تفاوت نه لري.

دغه ډول که حيوان تر يوه ټاکلي ځاى پوري د شلو منو وړو د پاره کرايه کړي نو مُسْتَأْجِر کولاى سي چي پر هغه باندي وړو ته ورته يا تر وړو لا هم بي ضرره شى پر بار کړي او هر هغه شى چي د بار وړل يې تر وړو تاواني او ضررناکه وي هغه بيا نسي پر بارولاى لکه ډبره ، وسپنه او داسي نور درانه شيان .
 
که مُسْتَأْجِر پر حيوان يا په موټر کي تر ټاکل سوي بار څخه زيات بار بار کړي يا تر هغه بار بل تاواني او ضررناکه بار بار کړي نو د مُسْتَأْجَر يعني د کرايه کړل سوي حيوان او سپرلۍ د خرابۍ او هلاکت تاوان پر مُسْتَأْجِر يعني پر کرايه اخيستونکي باندي راځي.

مثلاً : حيوان يې د شلو منو بار وړلو د پاره کرايه کړى وي او بيا پر هغه پنځه ويشت منه بار کړي که حيوان د بار څخه ومړ او هلاک سو نو د اضافه بار تاوان يې پر مُسْتَأْجِر باندي د تعدي لکبله راځي چي په مخکني مثال کي د حيوان د ارزښت شل فيصده کيږي ، خو که دونه بار پر بار کړي چي د داسي حيوانانو د طاقت څخه وتلى وي نو بيا به د حيوان د ټوله قيمت تاوان ورکوي.

اجير:
اجير هغه چاته وايي چي د بل کار په مزدورۍ کوي اجيران پر دوه ډوله دي :
(١) اجير خاص .
(٢) اجير مشترک .

اجير خاص:
اجير خاص هغه مزدور او نوکر ته وايي چي د يوې ټاکلي مدې لکه ورځ ، مياشت او کال د پاره  د يو چا سره مزدور سي .
 
اجير خاص چي په ټاکل سوې مده کي ځان د مُسْتَأْجِر په اختيار کي ورکړي نو د ټاکل سوي مدې په پوره کېدلو د خپل اجرت او مزدورۍ مستحق ګرځي ، که څه هم مُسْتَأْجِر کار نه ځني واخلي او ټوله وخت يې همداسي په بيکارۍ پر تېر سي.

د اجير خاص ضمان:
د مُسْتَأْجِر شى د اجير خاص په لاس کي مضمون نه دى بلکي د امانت حکم لري .
د اجير خاص په لاس کي يو شى هلاک يا مات سي يا په کار کولو کي يو شى ځني مات يا هلاک سي د هغه تاوان پر اجير خاص نه راځي.

مثال : زيد بکر د خدمت د پاره اجير کړي او د بکر د لاس څخه د زيد ترموز ولويږي مات سي يا يو لوښى يې په پرېوللو کي ځني مات سي نو د ترموز او لوښي تاوان پر بکر نه راځي ، ځکه چي بکر اجير خاص دى.

که بکر قصدا د زيد يو لوښى مات کړي نو د هغه تاوان پر بکر راځي ، ځکه اجير خاص که په قصد او تعدي د مُسْتَأْجِر شي ته زيان ورسوي نو د هغه تاوان پر راځي ، ځکه د مُسْتَأْجِر شى د اجير په لاس کي د امانت حکم لري ، هر هغه شى چي د امانت حکم ولري هغه په لاندي شيانو مضمون ګرځي.

اول : دا چي په ساتنه کي يې بې باکي او تقصير وکړي.
دوهم : دا چي په قصدي ډول يې تلف او خراب کړي .
دريم : دا چي د تړون د شرايطو څخه مخالفت پکښي وکړي .

اجير خاص ته په ټاکل سوې مده کي بېله خپل مُسْتَأْجِر څخه د بل چا مزدوري کول ناروا ده.
مثال : زيد بکر د سهار څخه تر مازيګر پوري ورځنى مزدور ودراوه نو بکر ته په دغه ورځ کي د بل سړي مزدوري کول ناروا ده ، ځکه چي بکر اجير خاص يعني شخصي نوکر دى او د ټاکلي وخت خدمت يې د مُسْتَأْجِر دى.

اجير مشترک:
اجير مشترک هغه چا ته وايي چي يو ټاکلى کار په مزدوري کوي لکه د بازار عام کاسبان .
اجير مشترک کولاى سي چي د هر چا د پاره کار وکړي او مُسْتَأْجِر هغه د بل د کار څخه نسي منع کولاى ، ځکه چي اجير مشترک د خلکو د پاره ګډ کار کوي.
اجير مشترک چي ټاکل سوى کار وکړي نو بيا د اجرت او مزدوري مستحق کرځي.

خياط ، حمال او ډاکټر که کارونه د ورځنۍ يا مياشتۍ مزدوري په حساب کول نو دوى خاص اجيران بلل کيږي او د ټاکلي مدې په پوره کېدلو د اجرت مستحق کرځي .
 
که خياط مزدوري د جوړې په حساب اخيستله او حمال مزدوري د من کټ په حساب غوښتله او ډاکټر فيس د معاينې او اپريشن په حساب اخيستى دلته بيا دوى مشترک اجيران بلل کيږي ، د ټاکل سوو کارو په انجامولو د اجرت مستحق ګرځي .
 
د اجير مشترک ضمان:
ابوحنيفه رحمه الله وايي : د مُسْتَأْجِر شى د اجير مشترک په لاس مضمون نه دى يعني د امانت حکم لري ، په تلف او ضايع کېدلو يې تاوان پر اجير مشترک نه راځي .
 
مثال : بکر خياط دى که زيد و بکر ته ټوکر د کالو جوړولو د پاره په مزدوري ورکړي او د بکر دوکان غله ووهي ، ټوکر ځني غلا کړي د ټوکره تاوان پر بکر نه راځي ، ځکه چي بکر اجير مشترک دى او ټوکر يې په لاس کي د امانت حکم لري.

که د بکر د بې باکۍ او تعدي لکبله ټوکر تلف او له منځه ولاړ سي هلته يې بيا تاوان پر بکر راځي ، ځکه چي امانت په تعدي او تقصير مضمون ګرځي .
 
ابويوسف او محمد رحمهما الله تعالى وايي : د مُسْتَأْجِر شى د اجير مشترک په لاس کي مضمون دى يعني که د مُسْتَأْجِر شى د اجير مشترک څخه تلف يا خراب سي نو مُسْتَأْجِر ته به يي تاوان ورکوي ، که څه هم اجير مشترک په هغه کي تقصير او تعدي نه وي کړې ، البته که د مُسْتَأْجِر شى د اجير مشترک څخه په داسي طوفان يا عمومي اور کي غرق او وسوزي چي خلکو يې مخنيوى نسواى کولاى بيا يې ضمان پر اجير مشترک نه راځي .
 
فتوا د يارانو پر قول ده يعني د اجير مشترک څخه که شى تلف او ضايع سي نو مُسْتَأْجِر ته به يې تاوان ورکوي ، ځکه په اوسنۍ زمانه کي خلکو تغيير کړى دى د خلکو د مالونو د خوندي ساتلو همدا لاره ده.

د خاص او مشترک اجير فرق:
د اجير خاص او اجير مشترک تر منځ فرق دا دى چي اجير خاص د وخت په پوره کېدلو د اجورې مستحق ګرځي او بل دا چي اجير خاص د مزدورۍ په مده او وخت کي د بل چا مزدوري نسي کولاى ، دغه ډول د مُسْتَأْجِر شيان د اجير خاص په لاس کي د مزدورۍ په مده کي امانت غوندي غير مضمون دي .
 
اجير مشترک بيا د کار په پوره کولو د اجورې مستحق ګرځي خو تر څنګ يې د بل هر چا مزدوري هم کولاى سي او بل دا چي د مُسْتَأْجِر شى يې په لاس کي د مُفتى به قول پر اساس مضمون دى.
که د دوبي څخه کالي د پرېوللو په مهال کي په ټکولو څيري سي نو مُسْتَأْجِر ته به يې تاوان ورکوي.
 
د حمال څخه که د ښويدلو لکبه شى مات سي يا يې د بار تړلو رسۍ وشکيږي او شى ځني مات سي نو د هغه تاوان به مُسْتَأْجِر ته ورکوي .
 
د ملاح يعني کښتۍ وان څخه که کښتۍ په راګرځولو کي ډوبه سي نو د مالو خاوندانو ته به د غرق سوو مالونو تاوان ورکوي ، البته که په کښتۍ کي انسانان هم غرق سي نو د هغو تاوان پرملاح نه راځي. 

دغه ډول که څوک د سپرلۍ څخه راولويږي د هغه تاوان هم پر کرايه کښ نه راځي. 
که کښتۍ په طوفاني بادونو او طوفاني څپو غرقه سي هلته هم د مالونو تاوان پر ملاح نه راځي.
 
------------------------------------------
مأخذ: فقه المبتدي دريم ټوک - معاملات

مخکني ليکنه: اجـــاره
 
تبصره
يو نوم خامخا وليکئ.دغه نوم تر ٤٠ تورو زيات دى.
برېښناليک خامخا وليکئ.دغه برېښناليک تر ٤٠ تورو زيات دى.دغه برېښناليک باوري نه دى!.
متن خامخا وليکئ.متن تر وروستي بريده رسېدلى دئ.

  که نه لوستل کېږي دلته کليک وکړئ.  

سرته